21 september 2021
De energietransitie is een middel om te komen tot een gezonde, duurzame, sociale stad
De energietransitie is een complex vraagstuk dat uit veel elementen bestaat, de transitie naar aardgasvrij is hier een belangrijk onderdeel van. Freek en Lieve spraken Bert Vos, programmamanager aardgasvrij in Rotterdam over zijn rol en visie op de transitie naar aardgasvrij. Al aan het begin van het gesprek wordt duidelijk dat voor Bert de energietransitie (Programma aardgasvrij) niet alleen een doel is, maar ook zeker een middel; een middel om de andere opgaven waar Rotterdam voor staat vaart te geven en kansen te benutten op thema’s zoals sociaal, gezond en armoedebestrijding. Daar praten we natuurlijk graag verder over door, want hoe doe je dat dan?
Aanpak Aardgasvrij: van visie naar uitvoering
Prinsenland en Het Lage Land is één van de eerste gebiedsaanpakken in Rotterdam. Rotterdam gaat in deze wijk voor een collectief HT/MT-warmtesysteem. De verschillende oplossingen, en hun financiële haalbaarheid, zijn met elkaar vergeleken en voor zo een groot aantal woningen is een warmtenet het meest ideaal gebleken. Voor een deel van de woningen zijn LT-oplossingen mogelijk een alternatief. Hiervoor worden met een bewonersgroep alternatieve oplossingen verkend.
Waar een kleine groep bewoners graag meedenkt op visie-niveau gaat het voor de grote massa pas spelen als het praktisch wordt: als er iets verandert in hun huis, straat of portemonnee. Bewoners op het juiste moment betrekken is dan zeer belangrijk, want alleen samen kun je de gewenste verandering vormgeven en doorvoeren. Bert geeft het voorbeeld van het samenwerken met energie coöperaties. Dit gaat vaak makkelijker in kleinere, hechtere gemeenten dan in grote(re) steden. Er zijn door het land heen veel mooie initiatieven, in het leren van die initiatieven is het ook belangrijk te kijken naar op welk niveau het initiatief is ontstaan of speelt.
“In een grote stadswijk als Prins Alexander werkt dit anders. Er is in een kleine gemeenschap vaak meer sociale verbinding en samenwerking is sneller te organiseren dan in de stad. Voor de projectorganisatie is het daarom ook een belangrijk aandachtspunt hoe initiatieven van de koplopers eventueel kunnen landen in de wijk”.
Het werken voor een grote gemeente biedt ook veel voordelen, zo geeft Bert aan. Voor Bert is het belangrijk om stil te staan bij wat het effect is van wat je doet; dat je echt trots kan zijn op wat je hebt gerealiseerd. Rotterdam is een grote gemeente, dan heb je echt slagkracht om verschil te maken en Haags beleid te beïnvloeden. Je zit als Rotterdam bij de G4 en VNG aan tafel om verandering tot stand te brengen.
Een gebiedsaanpak: samen leren en kansen benutten
Prinsenland en Het Lage land is niet het enige gebied dat aardgasvrij gaat worden in Rotterdam. Rotterdam werkt met een gebiedsaanpak. Er zijn verschillende gebieden aangewezen, zes in totaal. Deze zijn divers gekozen, zowel binnen als buiten de Ruit, in het noorden en in het zuiden en binnen en buiten de twee concessiegebieden in Rotterdam. Per gebied wordt een voorkeursoplossing aangewezen. Daarna komt de realisatie.
De gemeente Rotterdam heeft gekozen voor een leeraanpak met acht thema’s binnen zes gebieden, er wordt kennis vergaard en gedeeld op onder andere het gebied van participatie, meekoppelkansen, aanbestedingen, ondergrond, ruimtelijke inpassing en de samenwerking met stadsbeheer. Uitdaging hierin is (kenmerkend voor een grote gemeente) om de afstemming onderling goed op peil te houden en contact met andere gemeentes te zoeken. De lessen, aanbevelingen en voorbeelden worden op Platform31 gedeeld. Zo kunnen alle geïnteresseerden op de hoogte gehouden worden.
Uitdagingen: stap de zeepkist op!
De invoering van de Warmtewet laat lang op zich wachten, dat is lastig. Alleen bij nieuwbouw is er op dit moment een verplichting om te verduurzamen (van het gas af). Bij alle vormen van verbouw of herbouw zijn die verplichtingen er niet. Het lijkt er volgens Bert op dat er op nationaal niveau nog onvoldoende prioriteit wordt gegeven aan duurzaamheid. “Het Kabinet staat er niet voor op de zeepkist zoals voor corona”. In het nieuwe regeerakkoord zou hier meer de nadruk op moeten liggen.
Op de vraag wie of wat heb je nodig om deze knelpunten op te lossen, geeft Bert het volgende aan: “Urgentie en leiderschap op nationaal en lokaal niveau. Geen enkele grote partij legde er de nadruk op tijdens de verkiezingen. Het moet duidelijk worden wat de urgentie is en dat er nu ingrijpende besluiten moeten worden genomen. Wees eerlijk wat het (de maatschappij) nu gaat kosten en durf te verplichten . Maar geef ook perspectief en laat zien wat het onze kinderen en kleinkinderen oplevert. Inspirerende voorbeelden uit de praktijk moeten gaan leven en voor die bewustwording ligt er ook een rol bij de nationale overheid”.
Meekoppelkansen
Het is een rode draad door ons gesprek, de mogelijkheden die de Energietransitie biedt en vooral dat die transitie onderdeel is van bredere opgaven: een schone, groene, gezonde en veilige stad (en land). Energie is een breed thema dat andere thema’s direct of indirect raakt. Technische, financiële en juridische opgaven spelen vaak de hoofdrol bij duurzaamheidsafwegingen, terwijl bij de warmtetransitie de discussie ook breder gaat; er moet gekeken worden naar hoe het warmtenet kan bijdragen aan de ontwikkeling van de hele wijk.
Een goed voorbeeld van hoe dit eruit kan zien is de ontwikkeling van de Prinsessenflats, zo geeft Bert aan. Toen de woningen een grote opknapbeurt nodig hadden, is er gekozen om hier een ouderenhub te realiseren. De woningen worden levensloopbestendig gemaakt, de galerijen verbreed en er worden meer voorzieningen voor ouderen en meer voorzieningen in de plint toegevoegd. Ook wordt de omgeving van de flats heringericht. Dat de woningen aardgasvrij werden is bijna onopgemerkt gebeurd.
Er gebeurt nu zo veel rondom de bestaande woningvoorraad, dat biedt ook zeker kansen. Veel aanknopingspunten om de warmtetransitie aan te koppelen zijn er op het moment dat een woning wisselt van eigenaar. Op het moment dat mensen een nieuw huis kopen, gaan verbouwen en een nieuwe keuken plaatsen, dan moet je echt wat doen.
“De toch al hoge vraagprijzen worden fors overboden, er wordt geïnvesteerd in de uitbouw en de nieuwe keuken, dan kun je toch ook 5-10% als investering vragen om de woning te verduurzamen. Maak slim gebruik van het juiste moment en sluit met het systeem hierop aan”. “Denk dan bijvoorbeeld ook aan het inwisselen van een deel van de overdrachtsbelasting voor een duurzaamheidscheque die je kan besteden aan de verduurzaming van je eigen woning.”.
Houd rekening met de lange termijn
Als laatste geeft Bert ons nog mee dat het belangrijk is om de blik naar voren te houden. Kijk vooruit, het is belangrijk om snel woningen van het gas af te krijgen, maar we moeten ook kijken naar de verdere toekomst. In de warmtewet wordt gekeken naar een looptijd van 30 jaar. Dan is het belangrijk rekening te houden met waar we dan zullen staan en vooral wat dit betekent voor de periode daarna. Hoe werkt bijvoorbeeld concurrentie over 30 jaar? Door te kijken naar waardebepaling aan het eind kun je op een andere manier partijen samenbrengen en oplossingen creëren en de kosten verspreiden over een langere termijn.
Bert Vos
